Zespół Szkół Ponadpodstawowych
im. Tadeusza Kościuszki
w Kamieńsku

Klasa 3LO

• utrwalenie bieżącego materiału z działu „Degradacja i ochrona środowiska przyrodniczego w Polsce” oraz uzupełnienie zadań w maturalnych kartach pracy.
• analiza arkusza maturalnego z geografii z roku 2019, 2018.

Pomocne materiały znajdują się na stronach:

https://epodreczniki.pl/ksztalcenie-ogolne/szkola-ponadpodstawowa/geografia

https://www.geografia24.eu/

Klasa 2LO

• utrwalanie Mapy politycznej świata
• -Zapoznanie z tematem „Liczba ludności świata i jej zmiany”, „Rozwój demograficzny” oraz wykonanie zadań w maturalnych kartach pracy (str. 9-13)

Klasa 1LOG

• Zapoznanie się z tematem „Komunikacja na świecie” oraz uzupełnienie zadań w kartach pracy (Energetyka na świecie str. 66-67, Komunikacja str. 70-71)

Klasa 1TG

• Zapoznanie się z tematem „Wyżywienie na świecie” oraz uzupełnienie kart pracy strona 88-89.

Materiały z geografii dla klas: I LO SP, I T SP, I BSI
Mapa do ćwiczenia do sprawdzianu z hydrosfery – oceany, morza, rzeki, jeziora, cieśniny, zatoki

Link do mapyMateriały z geografii dla klas: I LO SP, I T SP, I BSI
Powtórzenie, test

Hydrosfera to woda zawarta w skorupie ziemskiej i atmosferze. Hydrosferę tworzą wody powierzchniowe (oceany, morza, jeziora i rzeki), woda uwięziona w lądolodach, lodowcach i wiecznej zmarzlinie, a także wody podziemne, zawarte w skałach i woda w atmosferze.

1,386 mld km3 – tyle wynosi całkowita objętość wód na Ziemi. Z czego aż 97,5% to stanowią wody słone  mórz i oceanów). Natomiast reszta wód (wody słodkie), czyli wody podziemne, lodowce i lądolody a także stała pokrywa śnieżna, jeziora, rzeki i bagna oraz woda atmosferyczna o woda biologiczna to zaledwie 2,5% całkowitej objętości wód na naszej planecie.

Ilość wody w hydrosferze jest stała. Jednakże z roku na rok, w wyniku różnych procesów naturalnych, np. działalności wulkanicznej, przybywa jej około 0,3 km3. Powstały w wyniku tych procesów namiar wody, zostaje jednak zniwelowany poprzez ucieczkę zjonizowanych cząstek wody w przestrzeń kosmiczną.

Cykl hydrologiczny – jest to przemieszczanie się wody między atmosferą, hydrosferą
i litosferą. Proces przemieszczania się wody nazywamy także obiegiem wody w przyrodzie.
Wyróżniamy dwa cykle hydrologiczne:
- Mały obieg wody – jest to krążenie wody między atmosferą a kontynentem bądź między atmosferą a oceanem.
- Duży obieg wody – jest to krążenie wody między oceanem, atmosferą a obszarem lądowym.

Parowanie – zachodzi na powierzchni mórz, oceanów, rzek, jezior i bagien. Na skutek tego procesu para wodna dostaje się do atmosfery. Niewielka część pary wodnej, która dostaje się do atmosfery, pochodzi także z parowania gleb, proces ten nazywa się ewaporacją, a także z roślin – transpiracja. Proces parowania wody z gleb i roślin nazywamy ewapotranspiracją.

Infiltracja - wsiąknie wody w podłoże,

Kondensacja to proces przejścia pary wodnej ze stanu gazowego w stan ciekły.
Resublimacja to proces, który odbywa się w ujemnej temperaturze powietrza, wtedy to para wodna w nim zawarta zmienia się w kryształki lodu.
Retencja – woda, która spada na ziemię w postaci opadu wsiąka w glebę i może spływać zarówno pod powierzchnią ziemi w kierunku morza lub oceanu albo po powierzchni ziemi terenu do koryt rzecznych a dopiero stamtąd do morza lub oceanu. Może być także pobrana przez rośliny. Bywa też tak, że woda ta ulega retencji, czyli zatrzymaniu jej na jakiś czas w postaci śniegu, lodu bądź pod powierzchnią wody.

Bilans wodny – jest to zestawienie mówiące o tym ile wody przybyło (przychód) a ile ubyło (rozchód). Bilanse wodne są sporządzane dla danego obszaru lub dla całej Ziemi. Po stronie przychodów znajdują się opady atmosferyczna a po stronie rozchodów parowanie oraz odpływ do morza i oceanów. Bilans wody obliczamy za pomocą prostego wzoru P = H – E, gdzie: P to opad atmosferyczny, H to odpływ (powierzchniowy
i podziemny) a E to parowanie.

Morza i Oceany

Powierzchnia zajmowana przez oceany to ponad 361 mln km², co stanowi ponad 71 powierzchni kuli ziemskiej. Największą głębokość mają oceany w rowach oceanicznych, najmniejszą na obszarach szelfu przybrzeżnego. Granice między oceanami są poprowadzone umownie.

Wszechocean czyli inaczej ocean światowy dzieli się na 5 oceanów:
- Ocean Spokojny (Pacyfik),
- Ocean Atlantycki,
- Ocean Indyjski,
- Ocean Arktyczny
- Ocean Południowy

Morze – jest to mniejsza część oceanu, która przylega do kontynentu. Od otwartych wód oceanicznych jest oddzielona wyspami, półwyspami bądź podwodnymi progami. Wyróżniamy 5 rodzajów mórz:

- Morza otwarte - to morza, które jest szeroko połączone z oceanem, może być oddzielone od niego podmorskim progiem
- Morza przybrzeżne – to morza, które znajdują się na skrajach oceanów i częściową lub w całości przylegają kontynentu.
- Morza międzywyspowe – to morza, które od otwartego oceanu oddzielone są wyspami bądź archipelagami.
- Morza międzykontynentalne – to morze śródziemne o dużej głębokości i powierzchni, które powstało w miejscu spękania skorupy ziemskiej.
- Morza wewnątrzkontynentalne – to morza, które znajdują się wewnątrz jednego kontynentu. To morza śródziemne o niedużej głębokości i powierzchni.
Zatoka – jest to część morza, oceanu lub jeziora, która wchodzi głęboko w ląd. Cechuje się ona swobodną wymianą wód ze zbiornikiem. Niekiedy zatoką nazywamy morza przybrzeżne, np. Zatoka Meksykańska bądź też Zatoka Biskajska.
Cieśnina – jest to zwężenie powierzchni wodne między dwoma lądami, które łączy ze sobą dwa zbiorniki wodne, np. Cieśnina Gibraltarska.

Składniki wody morskiej to:
- cząstki budujące wody: tlen i wodór,
- chlor i sód, które tworzą sole.

Zasolenie wody jest spowodowane obecnością w wodzie morskiej duże ilości chlorków, zwłaszcza chlorku sodu i siarczanów. Stopień zasolenia wody podaje się w promilach, określających liczbę gramów soli w kilogramie wody.

Zasolenie wody zależy od:

- intensywności parowania,
- temperatury,
- opadów,
- dopływu wód słodkich z rzek,

W strefie zwrotnikowej zasolenie wynosi do 38 % stopniowo zmniejszając się ku biegunom, gdzie osiąga 25 %.

DEFINICJE

Prądy morskie to inaczej poziome ruchy wód morskich, które spowodowane są przez wiatry stałe w dolnej troposferze, różnicą gęstości wód oceanicznych a także zróżnicowaniem poziomu tych wód. Ruchy poziome wód morskich sięgają nawet do 200 metrów głębokości. Siła Coriolisa powoduje, że kierunki prądów morskich nie zawsze pokrywają się z kierunkiem wiatrów. Prądy morskie dzielimy na:
- prądy ciepłe,
- prądy zimne.

Falowanie jest wywoływanym przez wiatr ruchem wody morskiej. Ruch wody podczas falowania przybiera charakter oscylacyjny a ruch wody odbywa się po torach kołowych. Ruch postępowy woda przybiera w fazie końcowej, przy brzegu. Przechodząc w fale przyboju, które wdzierają się na plażę a następnie się z niej wycofują.

Tsunami jest to wysoka fala, która nie jest wywoływana przez wiatr a przez podwodne trzęsienia ziemi, których efektem jest gwałtowne podniesienie się lub obniżenie dna oceanicznego. Oznacza to, że woda także albo się podnosi albo obniża tworząc fale powierzchniowe. Wywołana fala ma zazwyczaj około 1 km wysokości co nie jest tak niebezpieczne, bardzo niebezpieczna jest prędkość takiej fali, która może nawet wynosić kilkaset kilometrów na godzinę. Odznacza się także znaczną długością, nawet ponad 160 km.

Sejsza – to tak zwana fala stojąca. Jest to zjawisko, które polega na przemiennym opadaniu i podnoszeniu się poziomu wody w przeciwległych częściach zbiornika. Zjawisko to powstaje przez zmiany ciśnienia atmosferycznego nad powierzchnią wody oraz zmiany prędkości i kierunku wiatru. Może powstawać też w wyniku wstrząsów sejsmicznych oraz różnic w temperaturze i gęstości warstw wody.

Upwelling – to zjawisko pionowych ruchów wody, które polega na mieszaniu się wód. Na powierzchnię powoli wynoszone są zimne wody głębinowe, które zawierają substancje odżywcze. Zjawisko to najintensywniej występuje u zachodnich wybrzeży kontynentów na obu półkulach, ponieważ pasaty sprawiają, że ciepłe wody odpływają od wybrzeży w kierunku otwartego oceanu i są zastępowane przez zimne wody głębinowe, to tak zwany upwelling przybrzeżny.

Pływy – jest to zjawisko wywoływane siłą Księżyca i Słońca a także siłą odśrodkową wynikającą z ruchu obrotowego Ziemi. Polega ono na cyklicznym wznoszeniu się i opadaniu poziomu morza. Ponieważ siła przyciągania Księżyca jest większa niż siła przyciągania Słońca, to właśnie Księżyc wyznacza rytm pływów. Pływy występują dwa razy w ciągu doby księżycowej, dokładnie co 12 godzin i 27 minut.

Rzeka – to duży ciek wodny, czyli taka woda, która płynie po powierzchni ziemi, pod wpływem grawitacji utworzonym przez siebie korytem.
Każda rzeka ma swoje źródło i swoje ujście. Jeśli rzeka uchodzi bezpośrednio do morza bądź też do innego zbiornika wodnego, nazywamy ją rzeką główną.

Dorzecze to obszar, z którego wszystkie wody powierzchniowe spływają do określonej rzeki.

Zlewisko to obszar, z którego wszystkie wody powierzchniowe spływają do określonego morza lub oceanu.

Dział wodny to granica między dorzeczami lub zlewiskami

Zlewiska trzech oceanów zajmują 78,4% powierzchni kontynentów (nie licząc Antarktydy). Pozostała część lądów to obszary bezodpływowe. Częściowo są to obszary skrajnie suche, pozbawione stałych rzek. Reszta to tereny, z których rzeki spływają do zbiorników jeziornych (np. Wołga uchodzi do „Morza” Kaspijskiego, które nie ma połączenia z Oceanem Światowym).

Natomiast system rzeczny to rzeka wraz jej dopływami.
Ze względu na ciągłość zasilania rzeki dzieli się na:
- stałe – to rzeki, które zasilane są w sposób ciągły, przez cały rok prowadząc wodę w korycie,
- okresowe – to rzeki, które wodę prowadzą tylko w porze deszczowej, występują one najczęściej na terenach suchy, na półpustyniach.
- epizodyczne – to rzeki, w których woda płynie tylko po dużych opadach deszczu.
W pozostałej części roku dna dolin rzek są suche.

Jezioro – jest to naturalny zbiornik wodny, powstały w zagłębieniu terenu. Jego cechą jest to, że nie zachodzi w nim wymiana wód
z wszechoceanem. Jezioro w odróżnieniu od rzeki stoi a nie płynie. Jako jeziora antropogeniczne traktuje się także zbiorniki zaporowe.
Na powstawanie jezior mają wpływ następujące czynniki:
- procesy rzeźbiące powierzchnię Ziemi,
- warunki klimatyczne,
- rodzaj skał, które budują podłoże.
Jeziora klasyfikujemy na cztery grupy, które następnie są dzielone na rodzaje jezior:
1. Ze względu na ciągłość zasilania:
- stałe,
- czasowe,
- epizodyczne.
2. Ze względu na sposób zasilania i odprowadzania wody:
- odpływowe,
- przepływowe,
- bezodpływowe,
3. Ze względu na zawartość soli w wodzie:
- słodkie,
- słone,
- słonawe.
4. Ze względu na warunki rozwoju życia oraz ilość substancji odżywczych występujących w wodach:
- jeziora oligotroficzne,
- jeziora eutroficzne,
- jeziora dystroficzne.

Jeziora możemy wyróżnić także na podstawie ich genotypu:
- jeziora tektoniczne, powstałe w wyniku ruchów skorupy ziemskiej,
- jeziora wulkaniczne, które powstają w kraterach nieczynnych wulkanów,
- jeziora reliktowe, powstały przez odcięcie części dawnych mórz przez powolne podnoszenie się skorupy ziemskiej lub obniżanie poziomu morza.

Zlewnia – całość obszaru, z którego wody spływają do jednego punktu danej rzeki (jeziora, bagna itp.) lub jej fragmentu
Zlewisko – obszar lądowy, z którego wszystkie wody powierzchniowe i podziemne spływają do jednego morza, oceanu bądź też innego zbiornika wodnego.

Przepływ – to ilość wody, która przepływa przez przekrój poprzeczny koryta w jednostce czasu wyrażany w m3/s lub km3 na rok.
Stan wody – jest to wysokość tafli wody w korycie rzeki względem umownie przyjętego poziomu odniesienia.

Obszary, na których wody podziemne znajdują się bardzo płytko lub też lokalnie pokazują się na powierzchni, nazywamy bagnami. Powstają one w rejonach, gdzie odpływ wód powierzchniowych jest trudny a poziom wód podziemnych jest wysoki. Bagna mogą też powstawać na skutek zarastania jezior. Szacuje się, że 6% powierzchni lądów zajmują bagna. Występują one w każdej szerokości geograficznej a najwięcej ich znajduje się w północnych rejonach Azji i Ameryki Północnej.

Granica wiecznego śniegu to obszar, powyżej którego więcej śniegu w ciągu roku pada niż ubywa w wyniku sublimacji czy topnienia. Na obszarach tych dochodzi do nagromadzenia ogromnych ilości śniegu, które następnie przeobrażają się w lód, którego ogromne ilości tworzą lodowce.

Pole firnowe – to obszar powyżej granicy wiecznego śniegu, w którym śnieg o małej gęstości i dużej zawartości powietrza zamienia się stopniowo w lód lodowcowy.

Wyróżniamy następujące typy lodowców:
1. Lodowce górskie, które ze względu na ich budowę dzielimy na cztery typy:
- Lodowiec alpejski (dolinny),
- Lodowiec himalajski (dendryczny),
- Lodowiec fieldowy (norweski),
- Lodowiec piedmontowy (podgórski)
2. Lodowce kontynentalne, które inaczej nazywamy lądolodami – które zajmują ogromne powierzchnie tworząc czasze lodowe. Najwięcej śniegu gromadzi się w centralnej części czaszy zaś topnienie zachodzi na jej obrzeżach. Na Ziemi obecnie znajdują się dwa lądolody. Na Antarktydzie i Grenlandii:
- lądolód antarktyczny, zajmujący obszar 14 milionów km2, przykrywając tym samym niemal cały kontynent. Jego grubość dochodzi do 4,5 km.
- lądolód grenlandzki - jest mniejszy niż lądolód antarktyczny, zajmuje powierzchnię o wielkości jedynie 1,7 miliona km2 a jego grubość dochodzi do 3,5 km.

Zamarznięta warstwa gruntu, którego pory zawierają lód nie topniejący nawet w ciepłej porze roku to wieloletnia zmarzlina, zwana również marzłocią trwałą.

Wody podziemne – to wody występujące pod powierzchnią ziemi. Wypełniają one każdą szczeliną skalną, pory i wolne przestrzenie między skałami. Wody podziemne dzielimy ze względu na ich pochodzenie na:
- wody infiltracyjne, powstają na skutek przesiąkania do ziemi wód opadowych
i roztopowych oraz powierzchniowych,
- wody juwenilne, tworzą się na obszarach, które są aktywne wulkanicznie, mają bardzo wysoką temperaturę i są silnie zmineralizowane. Ponad powierzchnię ziemi wydostają się czasem w postaci gejzerów i gorących źródeł,
- wody kondensacyjne, już ich sama nazwa tych wód mówi, że powstają one w wyniku kondensacji pary wodnej na powierzchni ziemi albo w glebie,
- wody reliktowe, to wody pochodzące z dawnych epok geologicznych.

Gejzer to źródło, które występuje na obszarach aktywnych wulkanicznie. Gorąca woda i para wodna wydostają się z niego na powierzchnię ziemi w regularnych odstępach czasu. Obszary aktywne wulkanicznie występują między innymi w Stanach Zjednoczonych, Nowej Zelandii, Islandii i na Kamczatce. Woda podgrzewana przez ogniska magmowe gromadzi się w komorach podziemnych, które zasilają gejzery. Wysokie ciśnienie wody znajdującej w dolnej części przewodu sprawia, że nie wrze ona mimo osiągniętej temperatury 110 stopni Celsjusza. Dopiero kiedy woda w górnej części przewody osiągnie stan wrzenia, woda znajdująca się niżej zmienia się w parę wodną wypychając tym samym na zewnątrz wodę, która znajduje się wyżej.

Źródło – to każdy samoczynny wypływ wód podziemnych na powierzchnię spowodowany siłą grawitacji bądź ciśnieniem hydrostatycznym. Źródła klasyfikuje się ze względu na:
- temperaturę, do tej klasyfikacji zaliczamy źródła gorące, zimne i zwykłe,
- rodzaj przewodów, które wyprowadzają wodę na powierzchnię ziemi, źródła szczelinowe, uskokowe, stokowe, krasowe,
- położenie względem rzeźby terenu, do nich zaliczamy źródła dolinne, stokowe, osuwiskowe,
- mineralizacji, źródła mineralne, i słabo zmineralizowane.

Rozwiąż test:

Zachęcam do zaglądania na stronę: https://epodreczniki.pl/a/wody-na-ziemi/D6N5CaGf8 i powtarzania oraz wykonywania zamieszczonych tam ćwiczeń.
Klasa I LO sp oraz klasa I T sp  proszę obejrzeć film na You Tube: Działalność lądolodu i jego wpływ na rzeźbę terenu  w Polsce